Bost minutuko ikastaroa: diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea; Anjel Lertxundi; Elhuyar

diptongoz (–ai, -ei, -oi, -au, -eu) bukatzen diren izenen deklinabidea

1.    Oro har, bokalez amaitzen diren gainerako izenak bezala deklinatzen dira diptongoak.

Adibidez: arau, araurik, arauri, arauren, arauz(ko), arautan, arautako, arautatik, arautara mugagabean, eta arauan, arauko, arautik, araura singularrean (*arauean, *araueko,*arauetik…).

Horrela deklinatzen dira hitz hauek ere:  barau, kristau, eskribau, garai, etsai, lasai, etab.

Hortaz, *jarraiean eta *hogeiean, esaterako, ez dira zuzenak (> jarraian, hogeian); (*nahiean ere ez da zuzena (> nahian), berez diptongoa ez izan arren, diptongo modura ahoskatzen baita, eta beste bi horien erara oker esaten).

2. Lau zenbatzailea salbuespena da izenordain funtzioa duenean eta pluralean doanean(→ zenbaki kardinalak; → lau (4) eta hiru (3) zenbakiak). Baina izena denean, bokalez amaituak bezala deklinatzen da: lauan, lautik, lauko, laura… (*lauean, *lauetik, *laueko,*lauera…; eta berdin hauek ere: *hamalauean, *hogeita lauetik…). *Abuztuaren lauean izango da (> lauan).

3. Bestela, beste bi salbuespen daude:

a) gau hitza, honako singularreko kasu hauetan:gauez, gaueko, gauetik, gauean (*gauz, *gauko, *gauan…) (→ gau).

b) Monosilaboak izanik kasu instrumentalean doazenak: deiez, gaiez, jaiez, seiez… (*hainbat gaiz hitz egin). [29. araua, «Diptongoz bukatzen diren izenen deklinabidea»]

Kontuan hartzekoak dira, beste bi gorabehera hauek ere:

– w letraz eta y letraz amaitutako erdal hitzen deklinabidea: u eta i letraz bukatutako hitzak bezala deklinatzen dira. (→ y letra (i grekoa); → w letra (uve bikoitza))

– Diptongoz amaitutako izen bereziak izen arruntak bezala deklinatzen dira: Unaik, Ibaik, Hodeik, Zelaik, Deik (NORK kasua)… Unairi, Ibairi… (NORI kasua)…, eta ez*Unaiek, *Ibaiek, *Hodeiek… *Unaieri, Ibaieri…